Ratha Saptami:रथ सप्तमी व्रत

🌞रथ सप्तमी🌞

    सप्तमी तिथी भगवान श्री सूर्यदेवाला समर्पित आहेत. माघ महिन्यातील शुक्ल पक्ष सप्तमी, रथ सप्तमी किंवा माघ सप्तमी म्हणून या नावाने ओळखली जाते. शास्त्रात असे मानले जाते की भगवान श्री सूर्यदेवांनी रथ सप्तमीच्या दिवशी संपूर्ण जगाला ज्ञान, तेज, प्रकाश देण्यास सुरवात केली होती. म्हणून हा दिवस सूर्य जयंती म्हणूनही ओळखला जातो.

    रथ सप्तमी हा अत्यंत शुभ दिवस आहे आणि दान-पुण्य कार्यांसाठी सूर्य ग्रहणाला जेवढे महत्व आहे तेवढेच म्हणून तो शुभ मानला जातो. भगवान श्री सूर्यदेवाची पूजा केल्यास आणि या दिवशी व्रत ठेवल्यास सर्व प्रकारच्या पापांपासून मुक्ती मिळते. असे मानले जाते की आता असलेल्या जन्मात आणि पूर्वीच्या जन्मामध्ये जाणीवपूर्वक, कळत नकळत, शब्दांनी, शरीराद्वारे, मनाने, जन्माच्या सात प्रकारची पापे या दिवशी भगवान श्री सूर्यदेवातेचि उपासना करून पापांपासून मुक्ती करून आत्मे शुद्ध केली जातात.

    अरुणोदय होण्याआधी रथ सप्तमीला स्नान करावे. रथ सप्तमी स्नान ही एक महत्वाची विधी आहे आणि ती फक्त अरुणोदय दरम्यान सुचविली जाते. अरुणोदय दरम्यान सूर्योदय होण्यापूर्वी आंघोळ केल्यास शरीर निरोगी आणि सर्व प्रकारच्या आजारांपासून आणि त्रासापासून मुक्त होते. या विश्वासामुळे रथ सप्तमीला आरोग्य सप्तमी म्हणूनही ओळखले जाते. नदी, कालव्यासारख्या ठिकाणी पाण्याने आंघोळ करणे घरी आंघोळ करण्यापेक्षा जास्त श्रेष्ठ आहे. पण आजच्या काळात जर नदी, कालवा, नसेल तर घरीच स्नान करावे.

    आंघोळ केल्यावर सूर्योदयाच्या वेळी श्री सूर्यादेवाची पूजा करावी आणि त्याला अर्घ्यदान करावे. अर्घ्यदान हळू हळू भगवान सूर्याला नमस्कार करून नमस्कार मुद्रामध्ये हळू हळू लहान कलशातून पाणी अर्पण करून केले जाते. त्यानंतर शुद्ध तुपाचे दीपक लावावे आणि कापूर, धुप आणि लाल फुलांनी सूर्य देवाची पूजा करावी. सकाळी स्नान, दान-पुण्य आणि अर्घ्यदान यांनी श्री सूर्यदेव प्रसन्न होऊन ते त्या प्राणिमात्राला दीर्घ आयुष्य, उत्तम आरोग्य आणि समृद्धी प्रदान करतात.

हा दिवस भूमंडळावर अचला सप्तमी म्हणूनही ओळखला जातो.

शुक्रवार १६ फेब्रुवारी २०२४ रोजी रथ सप्तमी

स्नान मुहूर्त रथ सप्तमी - पहाटे ०५:१७ ते ०६:५९ सकाळी

कालावधी - ०१ तास ४२ मिनिटे

    रथ सप्तमी किंवा रथसप्तमी हा हिंदू उत्सव आहे जो माघच्या हिंदू महिन्याच्या सातव्या दिवशी साजरा होतो. हिंदू धर्मीयांच्या मते रथसप्तमी हा श्री सूर्यादेवा च्या उपासनेचा दिवस आहे. भविष्य पुराणात असा उल्लेख सापडतो. अदिती आणि कश्यप यांचा पुत्र सूर्य याचा हा जन्मदिवस आहे असे मानले जाते. या दिवशीच्या पूजेत भक्ताने सकाळी सूर्योदयापूर्वी स्नान करावे. लाल फुले, चंदन, कापूर अर्पण करून छोट्या कलशातून सूर्याला अर्घ्य दिले जाते. अशा पूजनाने समृद्धी प्राप्त होते असा संकेत रूढ आहे. सात घोडे आणि सारथी अरुण यांसह सूर्याचे पूजन करताना सूर्याची सोन्याची प्रतिमा रथात ठेवतात. तुळशी वृंदावनाच्या समोर रथ आणि सूर्य यांची रांगोळी काढतात. या दिवशी अंगणात मातीच्या एका छोट्या बोळक्यात दूध ठेवून ते उकळवून आटवतात व सूर्याला खिरीचा नैवेद्य दाखविला जातो. या दिवसाचे व्रत म्हणून महत्त्व असल्याने या दिवशी उपवासही केला जातो. महाराष्ट्रात मकरसंक्रातीला सुरू झालेले स्त्रियांचे तिळगुळाचे व हळदीकुंकू समारंभ रथसप्तमीच्या दिवशी संपतात.

या दिवशी शक्यतो करून मीठ वर्ज करावे. 

    मीठ अत्यंत आवश्यक तत्त्व आहे आणि वर्षभर आम्ही मीठ घातलेले पदार्थ खात असतो परंतू एक दिवस असा देखील आहे ज्या दिवशी मीठाचा त्याग करावा. तो दिवस आहे माघ मासच्या शुक्ल पक्षातील सप्तमीचा. सप्तमी तिथीला मीठ का खाऊ नये हे जाणून घेण्याची उत्सुकता आपल्याला निश्चितच असेल.. तर चला जाणून घ्या या बद्दल माहिती...

का खास आहे सप्तमी : 

शास्त्रांप्रमाणे श्री सूर्य देवाने संपूर्ण जगताला प्रकाश दिला म्हणून माघी सप्तमी सूर्य जयंती रूपात देखील साजरा केली जाते. या सप्तमीला पुराणांमध्ये अचला सप्तमी, भानु सप्तमीला अर्क, रथ आणि पुत्र सप्तमी देखील म्हटले आहे.

    ही सप्तमी वर्षभरातील सप्तमींमधून श्रेष्ठ मानली गेली आहे. या दिवशी उपास केल्याने सौभाग्य प्राप्ती होते. या दिवशी पूर्वी दिशेकडे तोंड करून सूर्योदयाची लालिमा पसरत असेल अशावेळी अंघोळ करावी. तसेच या दिवशी पवित्र नदीत स्नान करायला मिळाले तर अती उत्तम मानले जाते. या दिवशी स्नानानंतर अर्घ्यदान केल्याने आयू, आरोग्य आणि संपत्ती प्राप्ती होते.

    रथ सप्तमीला जी व्यक्ती पूजा करून गोड भोजन किंवा फलाहार करतात त्यांना पूर्ण वर्ष सूर्य पूजा केल्याचा लाभ प्राप्त होतो. तसेच या दिवशी मीठ सेवन करणे वर्जित मानले गेले आहे. अळणी व्रत केल्याने व्रताचे फळ अनेकपटीने वाढतं असे सांगितले गेले आहे.

    हे व्रत सौभाग्य, रूप व संतान सुख प्रदान करणारे आहे. या दिवशी सूर्याला दीप दान देण्याचे देखील महत्त्व आहे. या दिवशी घराच्या मुख्य दारासमोर सात रंगाची रांगोळी काढून त्यावर चारमुखी दिवा प्रज्वलित करावे. नंतर सूर्य देवाला लाल रंगाचे फुलं आणि गोड नैवेद्य दाखवून गायत्री मंत्र किंवा सूर्य बीज मंत्र जपावे. या दिवशी गरिबांना दान करावे. आणि सूर्य देवाला आरोग्य व संताना उज्ज्वल भविष्यासाठी प्रार्थना करावी.

माघ शुक्ल सप्तमीशी संबंधित आख्यायिका पौराणिक ग्रंथांत आढळते.

    पौराणिक कथेनुसार भगवान श्रीकृष्ण यांचा मुलगा शाम्ब याला आपल्या शारीरिक सामर्थ्यावर गर्व होता. एकदा दुर्वासा ऋषी भगवान श्रीकृष्णाला भेटायला आले होते. बराच काळ तपश्चर्या केल्यानंतर दुर्वासा ऋषी श्री कृष्णाला भेटण्यासाठी आले होते आणि त्यामुळे त्याचे शरीर खूप अशक्त झाले होते.

    त्याच्या अशक्तपणाबद्दल शाम्ब मोठ्याने हसला आणि त्याच्या गर्विष्ठतेमुळे त्यांचा अपमान केला. तेव्हा दुर्वासा ऋषी खूप रागावले आणि शाम्ब चा उर्मटपणा पाहून त्याला कुष्ठरोगी होण्याचा शाप दिला.

    शाम्बची ही स्थिती पाहून श्रीकृष्णाने त्याला भगवान सूर्याची पूजा करण्यास सांगितले. वडिलांच्या आज्ञेचे पालन करून, शाम्बने भगवान सूर्याची उपासना करण्यास सुरुवात केली, परिणामी तो काही कालावधीत कुष्ठरोग्यापासून मुक्त झाला.

    म्हणून जे श्रध्दाळू सप्तमीच्या दिवशी सूर्याची मनापासून पूजा करतात. त्यांना आरोग्य, मुले आणि संपत्ती यांची मनाप्रमाणे प्राप्ती होते. धर्मग्रंथात सूर्याला रोगमुक्ती कारक असे म्हटले आहे आणि सूर्याच्या उपासनेपासून बरे होण्याच्या मार्गाचे वर्णन देखील केले आहे.

    हे व्रत ठेवल्यास शरीराची कमजोरी, हाडांची कमजोरी, सांधेदुखी इत्यादीपासून आराम मिळतो. एवढेच नाही तर सूर्याकडे तोंड देऊन सूर्याची स्तुती केल्यास त्वचेच्या आजारांसारखे गंभीर आजारही नष्ट होतात.